Vegetativno razmnožavanje panonskog timijana (Thymus pannonicus All.) uz primenu fitohormona

Abstract

Predloženo novo tehničko rešenje odnosi se na uvođenje vegetativnog razmnožavanja uz primenu fitohormona kao moguće tehnologije gajenja samonikle lekovite vrste panonski timijan (Thymus pannonicus All.). Kako u prethodnom periodu panonski timijan nije gajen, već je za potrebe moguće primene (uglavnom istraživanja) sakupljan, cilj predloženog rešenja je da se ožiljavanjem reznica uz primenu fitohormona obezbedi baza sirovine standardnog kvaliteta ali i zadovoljavajućih količina. Kako su u istim, dokazana njena pozitivna svojstva, lekovitu sirovinu – herbu panonskog timijana (Thymi pannonici herba) je potrebno umnožiti u cilju obezbeđenja dovoljnih količina, a radi zadovoljenja potreba izrade nekoliko postojećih i određenog broja novih proizvoda u kojima ova sirovina čini glavnu ili jednu od proizvodnih komponenti. Svojom lekovitošću i višestrukom upotrebom, panonski timijan može poslužiti kao polazna sirovina za proizvodnju različitih polu- i gotovih proizvoda, koji se temelje na principima održive bioekonomije. Održivost biodiverziteta i nekih manje zastupljenih biljnih vrsta zahteva racionalno korišćenje postojećih resursa i njihovo privođenje kulturi gajenja. Zaštita i obnova biodiverziteta i agroekosistema koji dobro funkcionišu su ključni za jačanje naše otpornosti i sprečavanje izbijanja i širenja kako humanih, tako biljnih i životinjskih bolesti, ovo se naročito pokazalo kao značajno u uslovima izazvane pandemijom bolesti COVID-19 i njegovim dugoročnim prosperitetom. Tendencija očuvanja i unapređenja postojećeg biodiverziteta lekovitog i aromatičnog bilja (MAP) je definisana u većem broju interacionalnih i nacionalnih dokumenata. S tim u vezi, radi očuvanja biološke raznovrsnosti prirodnog genofonda jedan od zadataka naših istraživanja bilo je kolekcionisanje i zaštita samonikle vrste panonski timijan (Thymus pannonicus All.), ali i iznalaženje najpogodnijeg načina njenog daljeg umnožavanja tj. gajenja. Njen citralni hemotip, ispoljava izuzetnu inhibitornu aktivnost prema bakterijama Escherichia coli i Helicobacter pylori, kao i prema gljivi Candida albicans. Zbog svojih pozitivnih terapeutskih osobina može se koristiti kod urinarnih infekcija, gastritisa, oboljenja disajnih puteva i kao sredstvo za olakšanje iskašljavanja. Sakupljanjem se delimično rešava problem, ali se dugoročno dovodi u pitanje resurs i kvalitet sakupljene sirovine. Tako je posebna pažnja u našim ranijim ispitivanjima u Srbiji data mogućnostima gajenja ove lekovite vrste, što je u nacionalnim okvirima obeleženo kao prvi slučaj pronalaženja adekvatne tehnologije gajenja ove biljne vrste. U istraživanjima je ispitivano više različitih faktora (fitohormoni i termini zasnivanja) koji su u značajnom delu definisali njegovu tehnologiju gajenja. Ova inovacija će biti implementirana na reznicama odabranih populacija panonskog timijana uz korišćenje fitohormona i u dva različita termina zasnivanja. Predloženo tehničko rešenje razvijano je na kolekciji Instituta za proučavanje lekovitog bilja „Dr Josif Pančić“ u Pančevu (44°52'20"N; 20°42'06"E; 74 m.n.v.) u periodu od 2018. do 2021. godine. Za ova istraživanja korišćena je biljna vrsta panonski timijan (Thymus pannonicus All.) iz familije usnatica (Lamiaceae) koja se gaji i umnožava u Institutu za proučavanje lekovitog bilja ˝Dr Josif Pančić˝ iz Beograda. Reznice su ožiljavane u plastičnim kontejnerima koji su punjeni sa komercijalnim supstratom za proizvodnju rasada Klasmann Potgrond H 70 l. Za istraživanje su se koristila tri fitohormona INCIT 1 i INCIT 8 na bazi α-naftil-sirćetne kiseline (NAA), koja čini 0,1% i 0,8% ovih preparata. Treći ispitivani preparat bio je INCIT K koga čini 0,8% α-naftil-sirćetne kiseline (NAA) u kombinaciji sa 0,5% indol-buterne kiseline (IBA). U kontrolnoj varijanti zasnovane su reznice bez primene fitohormona. Reznice panonskog timijana sa primenjenim fitohormonima su zasnivane u dva termina. Prvo zasnivanje je obavljeno u mesecu maju, a drugi termin zasnivanja realizovan je mesecu julu. Tokom perioda proizvodnje reznica panonskog timijana korišćene su standardne mere nege: zalivanje, zasenjivanje i provetravanje. Takođe, svakodnevno je kontrolisana temperatura i vlažnost vazduha u plasteniku. Merenje je obavljeno 60 dana nakon postavljanja ogleda. Meren je procenat ožiljenosti (%), dužina biljke (cm), dužina nazemnog dela (cm), dužina korena (cm), masa nadzemnog dela (g), masa korena (g), broj korenčića, masa stabljike (g), masa listova (g) i masa biljke (g). U istraživanjima su vršene analize merenja sadržaja bioaktivnih jedinjenja (polifenola i flavonoida), kao i ispitivanje biološke aktivnosti tj. antioksidativna aktivnost (FRAP i DPPH metodom).

Na osnovu rezultata višegodišnjih istraživanja utvrđeno je da u zaštićenom prostoru u dva termina zasnivanja reznica najbolje rezultate postigla je primena INCIT 8, sa kojim se u proseku 69,2% reznica ožililo, potom kao pogodan za ožiljavanje reznica panonskog timijana evidentiran je fitohormon INCIT 1, čijom se primenom u toku istraživanja, u dva termina zasnivanja u proseku ožiljavalo 59,4% reznica. Očekivano najniže prosečne vrednosti ostvarene su u kontrolnoj varijanti gde je ožiljena trećina zasnovanih reznica, tačnije 38,4%. Kao pogodniji termin za zasnivanje reznica panonskog timijana, pokazao se drugi (julski) termin u kome je za 3,0% bilo više ožiljenih reznica, tj. 56,6%, dok je u prvom (majskom) roku u proseku ožiljeno oko 53,6%. Pozitivna korelacija zabeležena je između ostalih istraživanih parametara (masa ožiljene biljčice, masa korenčića, dužina korenčića,...) i procenta ožiljenih reznica. Tačnije u onim varijantama, u kojima je bio veći procenat ožiljenih reznica i ostali istraživani parametri su imali veće vrednosti i obrnuto. U proseku bolji kvalitet, odnosno veće vrednosti ispitivanih parametara hemijskog sastava i biološke aktivnosti zabeležen je u stabljikama mladih biljaka, nego u listovima. Što se tiče sadržaja bioaktivnih jedinjenja i biološke aktivnosti najbolje rezultate ostvarile su biljčice tretirane fitohormonom INCIT 8. Nova tehnologija mogućeg rešenja gajenja samonikle vrste panonski timijan (Thymus pannonicus All.) a u cilju zaštite resursa i dobijanja dovoljnih količina sirovina standardnog kvaliteta, razvijana je putem projekata: „Morfološka, hemijska, farmakološka i agronomska karakterizacija panonskog timijana (Thymus pannonicus All., Lamiaceae), sa ciljem njegove održive proizvodnje u intezivnom sistemu ratarenja“ (TR 31089) i „Održiva poljoprivreda i ruralni razvoj u funkciji ostvarivanja strateških ciljeva Republike Srbije u okviru Dunavskog regiona“ (III 46006) Ministarstva za prosvetu, nauku i tehnološkog razvoja Republike Srbije. Inovacionog vaučera „Implementacija nove tehnologije gajenja samonikle vrste panonski timijan (Thymus pannonicus All.)” (IV 858), Fonda za inovacionu delatnost Republike Srbije, te ugovora: 451-03-68/2020-14/ 200003, 200011, 200032 i 200032 i 451-03-9/2021-14/200003, 200011, 200032, 451-03-9/2021-14/200135 finansiranih od strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.